Dożywotnia służebność osobista mieszkania jest to instytucja prawna, umożliwiająca osobie uprawnionej zabezpieczenie swojej przyszłości w odniesieniu do miejsca zamieszkania. Osoba uprawniona, na której rzecz ustanowiono służebność osobistą mieszkania może korzystać z nieruchomości w sposób wskazany w umowie. Może korzystać z całego mieszkania bezpłatnie lub odpłatnie albo z jego wyznaczonej części. Korzystanie z mieszkania może polegać na zamieszkiwaniu, przyjmowaniu gości, odbieraniu korespondencji i dostarczanych przesyłek a także do posiadania zwierząt.
Służebność osobista mieszkania wpisana jest w dziale III Księgi Wieczystej prowadzonej dla nieruchomości, ale nie zawsze. Służebność mieszkania ustanawia się często przy okazji innej czynności notarialnej, np. darowizny i zdarza się, że nie ma wpisu o służebności w KW (księdze wieczystej).
Należy odróżnić służebność osobistą mieszkania od tzw. opieki określanej inaczej jako dożywocie (umowa dożywocia). Dożywocie jest czymś innym niż służebność osobista mieszkania. Mimo, że często te instytucje prawne są utożsamiane i mylone ze sobą, służebność i dożywocie to nie to samo.
Służebność osobista mieszkania daje uprawnienie do korzystania ze wskazanego lokalu lub jego części odpłatnie lub nieodpłatnie. Z kolei umowa dożywocia ma znacznie szerszą treść. Może bowiem polegać nie tylko na zapewnieniu uprawnionemu dożywotniego korzystania z lokalu ale także na dożywotnim utrzymaniu, pomocy i pielęgnowaniu w chorobie, a także sprawieniu na własny koszt pogrzebu odpowiadający zwyczajom miejscowym.
Służebność osobistą mieszkania ustanawia się najczęściej na mocy umowy stron. Umowa o ustanowienie służebności osobistej mieszkania wymaga zachowania formy aktu notarialnego. Zatem aby ustanowić służebność osobistą mieszkania, należy udać się do notariusza i podpisać umowę w formie aktu notarialnego. Treść umowy o ustanowienie służebności mieszkania jest konstruowana przez notariusza, którego obowiązkiem jest zabezpieczenie obydwu stron transakcji oraz przygotowanie treści umowy zgodnie z wolą każdej ze stron.
W niektórych przypadkach możliwe jest także ustanowienie służebności mieszkania na podstawie orzeczenia sądowego. Ma to miejsce szczególnie w sytuacji toczących się spraw o dział spadku, wyjście ze współwłasności czy też w sprawie o podział majątku wspólnego małżonków.